THÔNG TIN KHU VỰC Xã Tàm Xá, Huyện Đông Anh

1. Giới thiệu xã Tàm Xá

Tàm Xá, còn gọi là Tầm Xá, là một xã thuộc huyện Đông Anh, thành phố Hà Nội, Việt Nam.

Lịch sử hình thành

Làng Tàm Xá (hay Tầm Xá), có tên Nôm là làng Vườn Vải, nằm bên bờ sông Hồng, giữa vùng đất bãi màu mỡ, thuận tiện cho việc trồng dâu nuôi tằm để dệt vải. Tên chữ của làng cũng phản ánh điều này (Tàm = tằm tang).

Theo các tài liệu, việc trồng dâu và nuôi tằm ở làng bắt nguồn từ thời Hùng Vương. Người dân làng còn có kỹ thuật trồng xen kẽ các loại cây rau màu trên vùng đất bãi. Tuy nhiên, sông Hồng thường gây ra lũ lụt, khiến nhiều mẫu đất bị lở và thay đổi vị trí của làng (ví dụ, năm 1971, theo chỉ dẫn của cấp trên, làng phải dời khỏi vùng bãi để chuyển đến khu vực hiện nay). Làng thường chịu ảnh hưởng của sự thay đổi đơn vị hành chính qua các thời kỳ: thời Lê trung hưng thế kỷ 18 trở về trước, địa bàn xã Tàm Xá thuộc Tầm Xá châu, huyện Đông Ngàn, phủ Từ Sơn, xứ Kinh Bắc. Đầu thời Nguyễn, đầu thế kỷ 19, Tầm Xá là một xã trong tổng Hải Bối, huyện Yên Lãng, phủ Tam Đái (Tam Đới) trấn Sơn Tây (sau năm 1831 là phủ Vĩnh Tường tỉnh Sơn Tây nhà Nguyễn). Năm 1876, Tàm Xá cùng tổng Hải Bối thuộc huyện Đông Anh (mới thành lập) của phủ Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh. Năm 1892, Tàm Xá chuyển về tổng Phúc Lâm, huyện Vĩnh Thuận, tỉnh Hà Nội (năm 1899 tổng Phúc Lâm thuộc Khu vực ngoại thành Hà Nội; năm 1915-1942 thuộc tổng Phúc Lâm huyện Hoàn Long, tỉnh Hà Đông; đầu năm 1943 lại thuộc Đại lý đặc biệt Hà Nội). Hòa bình được lặp lại, Tàm Xá thuộc quận V ngoại thành Hà Nội, đến năm 1961, được cắt chuyển về huyện Đông Anh.

Trước Cách mạng Tháng Tám 1945, làng Tàm Xá có dân số trung bình là 1371 người vào năm 1928. Trong quá khứ, trai đinh của làng được chia thành tám giáp: Đông Thượng, Đông Hạ, Tây Thượng, Tây Hạ, Nam Thượng, Nam Hạ, Bắc Thượng, Bắc Hạ.

Vào ngày 18 tháng 2 năm 1947, bãi Soi, nằm ở giữa Tàm Xá, trở thành điểm nơi Trung đoàn Thủ Đô rút qua sông Hồng để tiến lên Việt Bắc. Đây là nơi mà lực lượng quân đội bảo toàn sau hai tháng cầm cự và kháng chiến với quân Pháp trong nội thành Hà Nội.

Làng Tàm Xá hiện có đình và chùa Linh Ứng Tự, đã được công nhận là Di tích lịch sử văn hóa từ năm 1992. Trong số 5 vị thần được tôn thờ, có 3 vị liên quan đến Sơn thần là Tản Viên, Cao Sơn và Quý Minh (anh em con chú con bác của Tản Viên). Điều này phản ánh sự chiến đấu chống lũ lụt và khát vọng cuộc sống yên bình của cư dân trong một làng ven sông. Hai vị thần còn lại là Long Linh (chưa rõ nguồn gốc) và Cẩm Phu nhân. Theo truyền thống, Cẩm Phu nhân ban đầu là một cô gái xinh đẹp trong làng được chọn để làm cung. Trong khi đó, trong làng còn có một người làm Thái giám trong hoàng cung. Cha của viên quan Thái giám này đã lạm dụng quyền lực để áp bức dân làng. Những người bị đàn áp đã âm mưu giết ông ta. Viên Thái giám đã đòi vua trừng phạt tất cả gia đình những người phạm tội, tuy nhiên, bà Cẩm Phu nhân đã xin vua chỉ trừng trị những kẻ chủ mưu và vua đã chấp thuận. Nhờ lòng biết ơn đối với bà, dân làng Tàm Xá đã tôn bà như một vị thánh và thành lập miếu thờ. Theo bản ghi phong văn năm thứ năm của vua Quang Trung (1792), có thể giả định rằng bà Cẩm Phu nhân từng là một cung nữ trong triều vua Lê - chúa Trịnh.

Trong thời kỳ vận động Cách mạng Tháng Tám 1945, Tàm Xá đã trở thành một điểm an toàn thuộc Khu vực Trung ương ở phía Bắc của sông Hồng. Nhiều gia đình đã tận tụy nuôi giữ các cán bộ cao cấp của Đảng Cộng sản Việt Nam, giúp bảo vệ và bí mật cho họ. Cây gạo tại ngã ba đê Tàm Xá đã trở thành một điểm liên lạc quan trọng cho Trung ương, đóng vai trò trong việc truyền tải thông tin mật.

2. Vị trí địa lý

Tàm Xá là một xã nằm ở phía nam huyện Đông Anh và có địa giới hành chính như sau:

• Phía bắc và tây bắc giáp xã Vĩnh Ngọc.
• Phía tây là cầu Nhật Tân, nằm trên đất của xã Vĩnh Ngọc.
• Phía tây nam và nam giáp các phường Phú Thượng và Nhật Tân thuộc quận Tây Hồ. Biên giới tự nhiên giữa Tàm Xá và khu vực này là bãi Tàm Xá (phần còn lại của bãi Soi) trên sông Hồng.
• Phía đông giáp xã Xuân Canh.
• Phía đông nam tiếp giáp tại ngã ba sông Hồng - sông Đuống.

Phần lớn diện tích của xã Tàm Xá nằm bên ngoài đê, trong khi các khu dân cư trong xã bao gồm 2 thôn là thôn Đoài và thôn Đông, đều nằm trong đê và nằm xen kẽ giữa hai xã Xuân Canh và Vĩnh Ngọc.

Bản đồ xã Tàm Xá, huyện Đông Anh

3. Diện tích & dân số

Xã Tàm Xá có tổng diện tích đất tự nhiên là 2,47 km², dân số xã là 4200 người. Mật độ dân số đạt khoảng 1.700 người/km².

4. Hội làng

Hội làng Vải - hội làng Tàm Xá diễn ra vào ngày 12 tháng 3 âm lịch hàng năm, thường kéo dài cho đến ngày 14 tháng 3. Trong phần hội, có các hoạt động như bơi chải trên sông Hồng và múa mặt nạ. Phần lễ gồm các nghi lễ như tế nhập tịch, tế chính tiệc, tế tống tịch, tế yên vị, tế tư văn, tế thánh Tản Viên, Cao Sơn, Quý Minh, Long Linh, Cẩm phu nhân.

5. Giao thông

Về giao thông, xã Tàm Xá có hai tuyến đường quan trọng. Tuyến đường Xuyên Á 14 là một tuyến giao thông xuyên quốc gia ở châu Á, đi qua 3 quốc gia Việt Nam, Trung Quốc và Myanma. Còn quốc lộ 3 là một tuyến đường dài 366 km, chạy theo hướng từ nam đến bắc, bắt đầu từ phía bắc cầu Đuống, qua Phù Lỗ, đi qua các tỉnh Thái Nguyên, Bắc Kạn, Cao Bằng và kết thúc tại cửa khẩu Tà Lùng, biên giới Việt Trung. Xã Tàm Xá cách địa giới xã khoảng 1,5 km.